İhracat Bedelinin Yurda Getirilmesi Usul ve Esasları

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası tarafından 2018-32/48 Sayılı Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar İlişkin Tebliğ (İhracat Bedelleri Hakkında Tebliğ No: 2018-32/48) (“Tebliğ”)’in 12’nci maddesinin birinci fıkrasına dayanılarak yayımlanan İhracat Genelgesi (“Genelge”) kapsamında ihracat bedellerinin yurda getirilmesine ilişkin usul ve esasları düzenlemektedir.

İhracat Bedellerinin Yurda Getirilmesi Zorunluluğu

Genelge madde 4 uyarınca, ihracat bedellerinin yurda getirilme süresi fiili ihraç tarihinden itibaren 180 günü geçemez. 180 gün azami süre olup bedellerin ithalatçının ödemesini müteakip doğrudan ve gecikmeksizin yurda getirilmesi esastır.

Genelge’nin Ek.1. maddesi gereği ise 18.04.2022 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere, İhracat Bedeli Kabul Belgesi’ne (“İBKB”) veya Döviz Alım Belgesi’ne (“DAB”) bağlanan ihracat bedellerinin en az %40’ı İBKB’yi veya DAB’ı düzenleyen bankaya satılacaktır.  Şu hâlde ihracat bedellerinin en az %40’ının bozdurulması zorunluluğu hasıl olmuştur.

İhracat bedellerinin yurda getirilme süresi ve bazı ülkelere yapılan ihracat bedellerinin getirilmesine ilişkin olarak;

1. İhracat işlemlerine ait sözleşmelerde bedellerin tahsili için fiili ihraç tarihinden itibaren 180 günden fazla vade öngörülmesi durumunda, bedellerin yurda getirilme süresi vade bitiminden itibaren 90 günü geçemez. Öngörülen vadenin tespiti için ihracatçının yazılı beyanıyla birlikte vade içeren sözleşmenin ya da vadeyi tevsik niteliğini haiz proforma fatura veya poliçenin aracı bankaya ibrazı zorunludur.
2. Serbest bölgelere yapılan ihracat işlemleri 2018-32/48 sayılı Tebliğ hükümleri kapsamındadır.
3. 1’de yer alan ülkelere yapılan ihracat işlemleriyle ilgili olarak 2018-32/48 sayılı Tebliğ’in 3’üncü maddesinin birinci fıkrası uygulanmaz. Bu ülkelere yapılan ihracat bedellerinin yurda getirilme zorunluluğu yoktur.

İhracat bedellerinin yurda getirilmesi istisnası getirilen ülkelere yapılan ihracat hesapları muhasebe kayıtlarındaki alacak hesapları takip edilmeye devam edilecektir.

Özelliği Olan İhracatlarda İhracat Bedellerinin Yurda Getirilmesi Zorunluluğu

Genelge’nin 7. maddesi uyarınca ticari ihracatların haricinde bazı özel durumlar nedeniyle yurt dışına mal gönderilmesi gerektiği takdirde, bu tür ihracatlarda;

• Yurt dışına müteahhit firmalarca yapılacak ihracatın bedelinin 365 gün içinde yurda getirilmesi zorunludur.
• Konsinye yoluyla yapılacak ihracatta bedellerin kesin satışı müteakip; uluslararası fuar, sergi ve haftalara bedelli olarak satılmak üzere gönderilen malların bedellerinin ise gönderildikleri fuar, sergi veya haftanın bitimini müteakip 180 gün içinde yurda getirilmesi zorunludur.
• İlgili mevzuat hükümlerine göre yurtdışına geçici ihracı yapılan malların verilen süre veya ek süre içinde yurda getirilmemesi veya bu süreler içerisinde satılması halinde satış bedelinin süre bitiminden veya kesin satış tarihinden itibaren 90 gün içinde yurda getirilmesi zorunludur.
• Yürürlükteki İhracat Rejimi ve Finansal Kiralama (leasing) Mevzuatı çerçevesinde kredili veya kiralama yoluyla yapılan ihracatta, ihracat bedelinin kredili satış veya kiralama sözleşmesinde belirlenen vade tarihlerini izleyen 90 gün içinde yurda getirilmesi zorunludur.

Türk Lirasıyla İhracat

İhracatlar genellikle döviz olarak yapılmasına rağmen bazen Türk lirasıyla ihracat yapılmaktadır. Genelge’nin 9. maddesi uyarınca

1. Peşin bedel ve alıcı firma prefinansmanı dışında ihracat bedelinin Türk lirası olarak kabulü için satış sözleşmesi, akreditif mektubu veya banka garanti mektubunda bedelin Türk lirası olarak tahsil edileceğinin beyan edilmiş olması veya alıcıya gönderilecek faturanın Türk lirası olarak düzenlenmiş ya da Gümrük Beyannamesi’nin (“GB”) 22’nci hanesinde Türk lirası olarak beyan edilmiş olması gerekir.
2. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ne yapılan ihracatta, ihracat bedeli birinci fıkrada belirtilen belgelerde döviz olarak gösterilmiş olsa dahi Türk lirası olarak kabul edilebilir.
3. Türk lirası olarak tahsil edileceği beyan edilen ihracat bedelinin kısmen veya tamamen döviz olarak kabulü halinde GB’nin 22’nci hanesinde kayıtlı Türk lirası tutar; GB’nin düzenlendiği tarih ile bedelin bankaya getirildiği tarihteki Merkez Bankası döviz alış kurlarından lehe olanı esas alınarak kabul edilecek döviz cinsine çevrilir.

Genelge’nin Geçici 1’inci maddesi gereğince ise Ukrayna ve Rusya’ya gerçekleştirilmiş veya gerçekleştirilecek ihracat işlemleriyle ilgili olarak ihracat bedellerinin döviz cinsinden beyan edilmiş olsa dahi Türk lirası olarak da kabulü mümkündür.

Ayrıca Genelge’nin 5’inci maddesinin ikinci fıkrası uyarınca ihracat bedellerinin beyan edilen Türk parası veya döviz üzerinden yurda getirilmesi esas olup, bedelin beyan edilenden farklı bir döviz üzerinden getirilmesi mümkündür.

İhracat Bedelinin Tespiti

Yurda getirilecek ihracat bedellerinin tespitinde;

• GB’nin 22’nci hanesindeki değer esas alınır. Ancak bu hanede belirtilen tutarın mal bedelinin dışında navlun ve/veya sigortayı da kapsaması ve ihracat bedeli olarak 22’nci hanede kayıtlı tutarın faturada kayıtlı tutara eşit olması halinde faturada kayıtlı bedel esas alınır. GB’nin 22’nci hanesinde kayıtlı tutarın faturada kayıtlı tutardan farklı olması ve GB’nin 22’nci hanesinde kayıtlı olan döviz tutarının ABD doları dışında bir döviz cinsinden olması halinde GB’nin 46’ncı hanesinde ABD doları olarak gösterilen değer dikkate alınır.
• GB’de beyan edilen değerlerle kontrol sırasında gümrük müdürlüklerince belirlenen değerlerin farklı olması halinde ihraç bedelinin tespitinde, GB’nin “E” veya “D” hanesinde yer alan kayıtlar dikkate alınır.
• Konsinye ihracatta ihracat bedeli olarak kesin satış faturasında kayıtlı bedel esas alınır.
• GB’nin 22’nci hanesinde kayıtlı döviz cinsi ile ihracatçıya ödenen döviz cinsinin farklı olması halinde kapatma işlemleri için yapılacak hesaplamalarda; fiili ihraç tarihindeki Merkez Bankası çapraz kurları kullanılır.

İhracatçının Serbest Kullanımına Bırakılan Dövizler

Ek.2 de yer alan ülkelere yapılan ihracat tutarlarının %50’sinin yurda getirilmesi yeterli olup diğer %50’si ise ihracatçının serbest kullanımına bırakılmıştır.

Hizmet ihracatı, transit ticaret, Türkiye’de ikamet etmeyenlere özel fatura ile yapılan satış, Türkiye’de ikamet etmeyenlere KDV hesaplanarak yapılan satış, mikro ihracat ve serbest bölge işlem formu kapsamında gerçekleştirilen 5.000 ABD doları veya karşılığı döviz ya da Türk lirasını geçmeyen tutardaki ihracat işlemlerinde bedellerin tamamının; Ek.2’de yer alan ülkelere yapılan ihracat işlemlerinde ise bedellerin %50’sinin tasarrufu serbesttir.

CFR ve CIF teslim şekline göre gerçekleştirilen ihracatta, navlun ve sigorta bedeli ile kiracının satın alma hakkı bulunmayan finansal ve ticari kiralama sözleşmesi çerçevesinde elde edilen kira bedelleri hizmet bedeli döviz olarak kabul edilir.

İhracat Bedellerinin Yurda Geç Getirilmesinde “Haklı Durum” Kavramı

Tebliğ’in 9’uncu maddesinin başlığı “Mücbir Sebep ve Haklı Durum Halleri” olarak değiştirilerek, maddeye 3’üncü fıkra olarak “Mücbir sebep halleri dışında kalan, ancak bedel getirme süreleri içerisinde ihracat bedelinin yurda getirilmesine engel olan ve resmi kayıtlarla tevsik edilebilen durumlar Vergi Dairesi Başkanlıkları veya Vergi Dairesi Müdürlüklerince haklı durum olarak değerlendirilebilir.” hükmü eklenmiştir.

Böylelikle, resmi kayıtlarla tevsik edilmesi hallerinde Vergi Dairesi Başkanlıkları veya Vergi Dairesi Müdürlüklerinin, ihracat bedelinin haklı durum kapsamında yurda getirilemediğinin değerlendirilmesi mümkündür.

İhracat Bedelinin Tahsilinde ve İhracat Hesabının Kapatılmasında Sorumluluk

İhracatçılar; ihracat bedelinin tahsilinden ve ihracat hesabının yurda getirme süresi içinde (ek süreler dâhil) kapatılmasından sorumlu iken, aracı bankalar sadece hesapların kapatılmasını izlemekle yükümlüdür.

180 gün içinde yurda getirilmesi gereken bedel, aynı süreler içerisinde, ihracat bedeli kabul belgesine bağlanır. İhracat hesabının kapatılabilmesi için gümrük beyannamesi örneği ve bilgileri, ilgili İBKB’ler, satış faturası ile indirim ve mahsup konusu belgelerin aracı bankaya ibrazı zorunludur. Eğer ihracat hesabı bu şekilde kapatılmazsa banka 5 iş günü içinde durumu vergi dairesine ihbar edecektir.

Vergi dairesi ihbardan itibaren 10 iş günü içerisinde ilgililere 90 gün süreli ihtarname gönderir. İhtarnamede bu süre içerisinde ya hesabın kapatılması yahut mücbir sebep halinin belgelenmesi istenir. Bu aşamada hesabın kapatılmasını vergi dairesi yapar.

90 günlük ihtarname süresi yahut verilen ek süre sonunda yeniden ek süre almayan ve ihracat hesabını kapatmayanlar vergi dairesi tarafından savcılığa ihbar edilir.

Ek Süre

Mücbir sebep hallerinde veya mücbir sebep halleri dışında ihracat bedellerinin kapatılmasında talep edilmesi halinde ihracatçıya ek süre verilebilir.

• 2018-32/48 sayılı Tebliğ’in 9 uncu maddesinin birinci fıkrasında sayılan mücbir sebep hallerinin varlığı halinde, mücbir sebebin devamı müddetince altışar aylık dönemler itibarıyla ilgili Vergi Dairesi Başkanlığınca veya Vergi Dairesi Müdürlüğünce ek süre verilir.
• Mücbir sebep halleri dışında kalan haklı durumların varlığı halinde, hesapların kapatılmasına ilişkin altı aya kadar olan ek süre talepleri, firmaların haklı durumu belirten yazılı beyanına istinaden üçer aylık devreler halinde ilgili Vergi Dairesi Başkanlığınca veya Vergi Dairesi Müdürlüğünce, altı aylık süreden sonraki ek süre talepleri Bakanlık tarafından incelenip sonuçlandırılır.
• Mücbir sebep halleri 2018-32/48 sayılı Tebliğ’in 9 uncu maddesinin birinci fıkrasında açıklanan şekilde tevsik edilir.
• Mücbir sebep halleri ile ilgili olarak yurtdışından temin edilecek belgelerin dış temsilciliklerimizce veya Lahey Devletler Özel Hukuku Konferansı çerçevesinde hazırlanan Yabancı Resmî Belgelerin Tasdik Mecburiyetinin Kaldırılması Sözleşmesi hükümlerine göre onaylanmış olması gerekir.
• Mücbir sebep halleri dışında kalan ancak bedel getirme süreleri içerisinde ihracat bedelinin yurda getirilmesine engel olan ve resmi kayıtlarla tevsik edilebilen durumlar Vergi Dairesi Başkanlıkları veya Vergi Dairesi Müdürlüklerince haklı durum olarak değerlendirilebilir.
• Mücbir sebeplerin varlığı nedeniyle Vergi Dairesi Başkanlığınca veya Vergi Dairesi Müdürlüğünce verilen 24 aylık ek sürenin sonunda mücbir sebebin devamının belgelenmesi halinde açık ihracat hesabının kapatılmasına ilişkin talepler Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından incelenip sonuçlandırılır.

İhracat bedelleri yasal sürelerinde kapatılmadığı takdirde Genelge’nin 28’inci maddesi koşulları ile aşağıda belirtilen koşullarda resen terkin edilmek suretiyle kapatılır.

İhracat Bedeli Kabul Belgesi

Kambiyo Mevzuatı uyarınca bazı ülkelere yapılan ihracatta bedellerin yurda getirilmesi zorunlu olmadığı gibi özelliği olan ihracatta ihracat bedellerinin yurda getirilmesi süreleri de farklı belirlenebilmektedir. Eğer ihracat bedellerinin yurda getirilmesine ilişkin bir düzenleme var ise o düzenlemede belirlenen süreler içerisinde ihracat bedellerinin yurda getirilmesi ve bu dövizlerin yurda getirildiğini gösteren belgelerin düzenlenmesi gerekmektedir. İşbu belge uygulamada İhracat Bedeli Kabul Belgesi’dir. Bankalara getirilen ihracat bedelinin bozdurulması zorunlu olmadığından, ihracat bedelinin süresinde yurda getirildiği ve mevzuata uygunluğunun tevsiki için bankalarca “İhracat Bedeli Kabul Belgesi” düzenlenecek ve ihracat hesabının kapatılması bu belgeye göre yapılabilecektir. Genelge’nin 30’uncu maddesi gereği ihracat bedellerinin kapatılma aşamasında ilgili bankalarca İhracat Bedeli kabul Belgesi (“İBKB”) düzenlenir.

Yaptırım ve İdari Para Cezaları

İhracat bedellerinin yurda getirilmesi zorunluluğu temel olarak kambiyo mevzuatına dayanmaktadır ve burada temel kanun 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun’dur.

Kanun madde 3 fıkra 1 uyarınca “Cumhurbaşkanının bu Kanun hükümlerine göre yapmış bulunduğu genel ve düzenleyici işlemlerdeki yükümlülüklere aykırı hareket eden kişi, üç bin Türk lirasından yirmi beş bin Türk lirasına kadar idarî para cezası ile cezalandırılır.” Bu oran her sene yeniden değerleme oranına göre artmaktadır.

Ayrıca madde 3 fıkra 3 kapsamında “Her türlü mal, kıymet, hizmet ve sermaye ithal ve ihraç edenler veya bu işlere aracılık edenlerden bu işlemlerinden doğan alacaklarını 1 inci maddeye göre alınan kararlardaki hükümlere göre ve bu kararlarda tayin edilen süreler içinde yurda getirmeyenler, yurda getirmekle yükümlü oldukları kıymetlerin rayiç bedelinin yüzde beşi kadar idarî para cezasıyla cezalandırılırlar. İdarî para cezasına ilişkin karar kesinleşinceye kadar alacaklarını yurda getirenlere, birinci fıkra hükmüne göre idarî para cezası verilir. Ancak, verilecek idarî para cezası yurda getirilmesi gereken paranın yüzde iki buçuğundan fazla olamaz.”

İdari Para Cezasına Karşı Kanuni Yol

Madde 3 fıkra 10 bağlamında idari para cezalarını vermeye yetkili makam Cumhuriyet savcılığıdır ve vergi daireleri 90 günlük ihtar süresi içinde bedeller yurda gelmez ya da ek süre alınmazsa, doğrudan savcılığa ihbarda bulunulmaktadır. Burada Cumhuriyet Savcılığı tarafından düzenlenen idari para cezasının iptali istemiyle kararın tebliğinden itibaren 15 gün içinde Sulh Ceza Hakimliğine itirazda bulunulabilecektir. İdari para cezasının tebliği üzerine, önce peşin ödeme yapılmak suretiyle cezanın 3/4’ünün ödenmesini takiben kanun yoluna başvuruda bulunulabilir. Sulh Ceza Hakimliği tarafından verilecek olan kararın aleyhe olması halinde ise 7 gün içerisinde itiraz yoluna gidilebilecek olup, itiraz üzerine merciin vereceği karar kesindir.

Bilgilerinize sunarız.